Duurzaam ketenbeheer: dagboek van een traject - deel 3

Fase 1 – op zoek naar best practices in Vlaanderen

Eerst en vooral zijn we op zoek gegaan naar bestaande best practices: wie koopt vandaag al duurzame werkkledij aan in Vlaanderen? Grote en kleine institutionele aankopers gaven toegang tot hun bestekken en toonden ons hoe zij er duurzaamheid in integreren.

Wat zegt de analyse? De meeste bestekken integreren de verplichte ‘verklaring op eer’. Hierbij wordt aan de leverancier gevraagd een document te ondertekenen waarbij hij garandeert dat hij de basisconventies van de Internationale Arbeidsorganisatie respecteert. Het gaat specifiek over essentiële arbeidsrechten, zoals verbod op kinderarbeid, verbod op slavernij en dwangarbeid, recht op vereniging,...

Het grote voordeel is dat deze clausule makkelijk te integreren valt in een bestek en een grote signaalfunctie heeft naar de leverancier. De zwakte echter is de moeilijke controleerbaarheid tijdens de uitvoering. Het blijft vaak een dode letter. Aankopers voelen zich niet bij machte om te controleren of deze sociale voorwaarden effectief zijn gerespecteerd in de keten. Zij hebben hier noch de tijd, noch de middelen, noch de expertise voor.

Heel opvallend echter is het nieuwe initiatief van de Vlaamse overheid (Werk en Sociale Economie – WSE). Zij verplichten leveranciers bij de start van het contract om een vragenlijst in te vullen met vragen over het respect van sociale voorwaarden in de keten. Een jury van experten binnen de overheid beoordeelt de antwoorden. Pas na grondige analyse van de antwoorden en het bewijsmateriaal wordt er besloten of het nodig is om een audit uit te voeren op de plaats in de keten waar de inbreuken worden vastgesteld. Dit gaat stappen verder dan de verklaring op eer.

Momenteel is dit een pilootproject, maar de ervaringen worden gedeeld in het lerend netwerk. We bekijken samen met de Vlaamse overheid hoe we deze methodiek en inzichten kunnen integreren in dit project. Ondertussen maken deze aankopers deel uit van een lerend netwerk die alle expertise inzet en valoriseert om een antwoord te vinden op het doel van dit project: hoe kopen we sociaal verantwoorde werkkledij aan?

Fase II: hoe duurzaam is de markt?

Essentieel bij het slagen in de aankoop van sociaal verantwoorde werkkledij is het verkrijgen van inzicht in de maturiteit van de markt.

• Wie zijn de pioniers op vlak van duurzame werkkledij?
• Welke duurzame werkkledij is vlot verkrijgbaar op de markt?
• Hebben leveranciers vandaag inzicht in hun keten?
• Kunnen zij transparantie bieden op vlak van sociale duurzaamheid?
• Zijn er labels beschikbaar die de sociale criteria afdekken?
• En welke systemen en tools bestaan om duurzaamheid in de keten te stimuleren.

Veel moeilijke vragen – vele diverse antwoorden

Er is veel diversiteit op de markt en de maturiteit op vlak van duurzaamheid kan sterk verschillen van aanbieder tot aanbieder. Toch zijn er enkele algemene conclusies te trekken uit de resultaten tot nu toe van het marktonderzoek.

Ketens

Volledige transparantie in de keten op vlak van sociale duurzaamheid is moeilijk te vinden. Ketens zijn complexe netwerken en ook leveranciers vinden het niet evident om garanties te bieden op vlak van sociale voorwaarden doorheen de volledige keten. Zij zijn wel bereid om zich te engageren tot meer transparantie; dit in samenwerking met de overheid.

Product

Ook het aankopen van duurzame werkkledij is een uitdaging. Er zijn maar weinig labels beschikbaar die de sociale duurzaamheid garanderen. Er is momenteel nog geen enkel label dat sociaal verantwoord textiel garandeert, al wordt er momenteel gewerkt aan een fair trade textiellabel. Dit is toekomstmuziek.

Er zijn enkele labels die garanderen dat katoen op een sociaal verantwoorde manier werd geproduceerd, zoals fair trade katoen, GOTS en bluesign. Maar het aanbod van werkkledij met deze labels is heel klein tot verwaarloosbaar in het standaard aanbod in de catalogi van grote leveranciers. Reden: volgens de markt is er te weinig vraag naar deze duurzame werkkledij. Hier is dus een rol weggelegd voor de overheid die haar (aankoop)gewicht in de schaal kan leggen.. 

Bestekken

Leveranciers hebben heel wat op te merken op de complexiteit van de overheidsbestekken. Vaak zijn de producten te gedetailleerd omschreven, waardoor het potentieel om innovatieve en duurzame producten voor te stellen heel klein wordt. Heel korte leveringstermijnen of snelle oplevering van op maat gemaakte stalen in speciale stoffen zijn eisen die soms moeilijk in te vullen zijn door de markt.

Meer functionele specificering, waarbij de overheid inzoomt op haar ‘noden’ eerder dan op gedetailleerde technische eisen, zouden al een stap in de goede richting zijn.

Ook hier is dialoog het antwoord, leveranciers en overheden kunnen samen zoeken naar oplossingen om een succesvolle duurzame aankoop mogelijk te maken.

En wat hebben wij geleerd?

Om sociaal verantwoorde werkkledij aan te kopen zouden we in het ideale bestek vragen naar ‘duurzaam gelabelde werkkledij ‘ (fair trade cotton of GOTS gecertificeerd katoen) met expliciete en objectiveerbare garanties op vlak van sociaal verantwoorde productie volgens de standaard van de Fair Wear Foundation of gelijkwaardig. Maar… is dit vandaag utopie?

We hebben geleerd dat dit ideale bestek vandaag zou leiden tot de nachtmerrie van elke aankoper: geen of weinig offertes. De markt is momenteel nog niet klaar en een ‘pass/fail’ methode is niet de juiste aanpak.

Eerder kunnen we de hefboom van overheidsaankopen gebruiken voor het engageren van leveranciers om stap voor stap te werken aan continue verbetering in de keten. De vraag is dan: Hoe krijgen we de markt mee in een positief verhaal van stapsgewijze verbetering?

Dit is de uitdaging voor fase III van het project: het ontwikkelen van een toolbox om sociaal verantwoorde werkkledij aan te kopen. Hierover meer in het volgende dagboekstuk!