Geen verantwoordelijkheidsverstoppertje meer

Doorheen je leven zul je 80.000 uur aan je carrière besteden. Welk verschil je tijdens die uren maakt, daar sta je grotendeels zelf voor in. Marnix Kluiters en Mark Siegenbeek van Heukelom pleiten voor duurzame ambitie.

“Bedrijven stellen dat ze doen wat de overheid hen oplegt en leveren wat de consument hen vraagt. Consumenten zeggen dat ze vastzitten in een systeem waarin ze worden omringd door producten die ze moeten kopen. En de overheid kijkt naar de politieke teneur. Zo blijft iedereen steeds naar elkaar wijzen, en verandert er uiteindelijk niets. We verzanden in de ‘illusie van machteloosheid’. Nochtans kan écht iedereen invloed hebben op een meer duurzame toekomst.”

Voor Marnix Kluiters is het duidelijk: we kunnen allemaal wat meer verantwoordelijkheid opnemen. Samen met Mark Siegenbeek van Heukelom schreef hij daarover het boek ‘Duurzame Ambitie’: “We kunnen (bijna) allemaal wat meer duurzame ambitie gebruiken, of we nu stappen zetten binnen ons eigen leven, op de werkvloer of als organisatie. Natuurlijk zal dat er niet voor iedereen hetzelfde uitzien – maar binnen je mogelijkheden kun je wel doen wat werkt.”

“In een vorig boek pleitte Mark er al voor om niet langer te leven voor een ‘prima zeventje’, maar te streven naar je eigen tien. Iemand vertelde me recent nog: ‘Als je tien jaar lang dingen gaat doen die je leuk en belangrijk vindt, zul je soms succes hebben. Maar zelfs als je dat niet hebt, dan heb je toch tien jaar dingen gedaan die je leuk en belangrijk vindt.”

Systeem in transitie

In een wereld waarin systeemtransities en grote ontwikkelingen een blijvende impact hebben, is het soms gemakkelijk om aan ‘verantwoordelijkheidsverstoppertje’ te doen. Energievoorziening, mobiliteit, gezondheidszorg en huisvesting stoten tegen grenzen aan, klimaatverandering, digitalisering en de ongelijkheidsgroei herdefiniëren onze maatschappij.

“Jarenlang overschrijden we al verschillende planetaire grenzen. Tegelijk schieten we op veel vlakken te kort voor de sociale funderingen van onze maatschappij. Kate Raworth visualiseerde de interactie tussen die twee als een donut: als het gat in het midden te groot is, kunnen mensen erdoor vallen. Langs de buitenrand zie je dat de ontwikkeling van onze welvaart vandaag vaak ten koste gaat van de planetaire grenzen.”

“Wat steeds duidelijker wordt is dat die transities er sowieso zullen komen: fossiele brandstoffen bijvoorbeeld raken ooit op en worden in tussentijd steeds minder concurrentieel. Maar daar kunnen we niet op wachten. Als we het klimaat blijven behandelen zoals we dat nu doen, dan zal ons dat geld kosten: overstromingen, droogte … Wie in het verleden al stappen nam, heeft daar nu de baten van. Wie dat vandaag doet, zal er morgen de voordelen van merken.”

“Denk bijvoorbeeld aan de CSRD: wie daar de voorbije jaren al mee bezig was, heeft er misschien geld aan gespendeerd. Daardoor hebben ze nu wel de wind mee. Verschillende partijen experimenteren momenteel met zilte landbouw. Die business case is vandaag nog niet rendabel, maar als je ziet dat het zoet water op raakt, dan zullen we die investeringen op termijn wel nodig hebben. En het gaat verder dan transitierisico’s en financiële risico’s: voor het eerst zien we ook aansprakelijkheidsrisico’s. Beslissingen die een bedrijf in het verleden maakte, kunnen vandaag tegen hen worden gehouden.”

Chi Lueng Chiu, een Nederlandse vitaliteitskundige en coach, stelt dat we, naast onze biologische basisbehoeftes, ook drie psychologische basisbehoeftes hebben: binding, je begeven in een groep waar je jezelf mag zijn; autonomie: dingen die je leuk en belangrijk vindt; en competentie: het gevoel dat je iets meester bent. “In plaats van autonomie willen we mensen in transities vaak juist dwingen. Dan praat je niet over autonome motivatie maar over moeten. In Vlaanderen noemen ze dat zeer toepasselijk ‘motivatie’. Net daardoor haken mensen af, en verliezen ze bijvoorbeeld hun vertrouwen in instituties. Nochtans heb je dat vertrouwen in instituties enorm nodig als je een transitie tot een goed einde wil brengen.”

Vanaf de basis

Gemiddeld spendeert elke mens zo’n 80.000 uur aan zijn of haar carrière. Die tijd zal er niet voor iedereen hetzelfde uitzien: “Je kunt zeggen dat we ons allemaal op een kwadrant bevinden met twee assen: ambitie en idealisme. Sommige mensen zijn niet idealistisch en hebben niet bijster veel ambitie. Ze willen bijvoorbeeld financieel onafhankelijk worden, en dat is het zowat. Anderen hebben wel ambitie, maar hebben niet de optie om idealistisch te zijn. Ze vechten om rond te komen en elke maand genoeg te verdienen.”

“De derde groep, die wel ambitie heeft maar het idealisme naast zich laat liggen? Dat vinden wij eigenaardig. We staan voor een aantal fundamentele problemen: een grote ongelijkheidscrisis, een ecologische achteruitgang … Met ‘Duurzame Ambitie’ willen we tonen dat iedereen een impact kan hebben. Stephen Covey noemt dat de ‘Circle of Influence’: die dingen waar jij een invloed op kunt uitoefenen. Die is vaak een stuk kleiner dan de cirkel van alle dingen waar je je zorgen over kunt maken, maar hij is ook een stuk groter dan je denkt. Je hebt 80.000 uur. Wendt die zo duurzaam mogelijk aan en je kan heel wat kleine en diepgaande stappen nemen die vaak veel effectiever zijn dan een quickwin.”

In hun boek verzamelen Marnix Kluiters en Mark Siegenbeek Van Heukelom de ervaring die ze opdeden als host van de Ecosofie Podcast en als coach. Duurzaamheid en leiderschap worden hier samengebracht: van persoonlijk duurzaam leiderschap, via duurzaam leiderschap op de werkvloer, naar de ideale duurzame organisatie.

“We zijn nog voor de coronacrisis aan dit boek begonnen. Op drieënhalf jaar tijd is er heel wat veranderd: er is een veel uitgebreider wetgevend kader gecreëerd door Europa. In Nederland werd Geert Wilders de grootste politicus: iemand die de klimaatcrisis ontkent. Toch zien we dat de principes waarmee we begonnen, er vandaag nog altijd staan. En dat zal nog wel even zo blijven, al zullen we elk jaar misschien wat voorbeelden moeten herschrijven. Als het boek over tien jaar niet meer relevant is, dan hebben we écht veel opgelost.” (lacht)