Mensen- en kinderrechten

Organisaties die internationaal actief zijn, kunnen in aanraking komen met heikele kwesties rond mensenrechten in de landen waarin ze opereren. Ook zij hebben een verantwoordelijkheid als het gaat om de naleving van de mensenrechten. Dat zowel in eigen rangen als in hun aankoop- en productieketen. Dit thema is sterk verwant met 'internationaal ondernemen', 'duurzaam aankopen' en 'duurzame keten'.

Over mensenrechten

Mensenrechten omvatten alle elementaire voorwaarden voor een menswaardig bestaan. Ze beschermen mensen tegen machtsmisbruik. Mensenrechten gelden voor iedereen op gelijke basis en zijn niet overdraagbaar. Ze liggen onder meer vast in internationale teksten zoals de Universele Verklaring voor de Rechten van de Mens van 1948 en, op regionaal niveau, bijvoorbeeld het Europese Verdrag van de Rechten van de Mens van 1950.

Handhaven en bevorderen van mensenrechten is in eerste instantie een taak van de nationale overheden. De internationale verdragen richten zich immers tot staten. Maar door de voorthollende globalisering hebben ook steeds meer bedrijven er invloed op.

De Belgische en de gewestelijke regeringen hebben eind 2017 samen een Nationaal Actieplan (NAP) 'Ondernemingen en Mensenrechten' gelanceerd. De Belgische regering richt zich met een belangrijk deel van de 33 actievoorstellen in het NAP vooral op het vrijwillige engagement van ondernemingen om mensenrechten na te leven. Recent comparatief onderzoek van het HIVA (KU Leuven) heeft gewezen op het voluntaristische karakter van het Belgisch NAP in vergelijking met het krachtiger Franse en Duitse beleid waarin een mix van beleidsinstrumenten ingezet worden om bedrijven de mensenrechten te laten naleven. Uit dat onderzoek blijkt ook dat het mensenrechtenthema afwezig is in het beleid van de meeste sectorfederaties. Onderzoekers signaleren wel dat sommige sectorfederaties de eerste stappen zetten in het verduurzamen van de bevoorradingsketens en daarbij aandacht besteden aan mensen- en kinderrechten, zoals bijvoorbeeld de chemie, diamant, voeding, retail, en de natuursteen. 

Respect voor mensenrechten binnen de eigen organisatie

Mensenrechten en internationale arbeidsomstandigheden hebben veel raakvlakken met andere MVO-thema’s:

• vrijheid van vakvereniging geeft werknemers de kans om zich te organiseren en een stakeholderdialoog aan te gaan met de organisatie waarin zij werken.
• veilig werk en een leefbaar loon horen thuis in een duurzaam personeelsbeleid.
• de arbeidsnormen binnen de onderneming, zoals de fundamentele arbeidsnormen vastgelegd binnen de Internationale Arbeidsorganisatie (IAO). Van de 190 conventies worden er acht beschouwd als basisarbeidsrechten. Ze behandelen onderwerpen die de IAO beschouwt als fundamentele arbeidsbeginselen en rechten, met name:

   - de vrijheid van vereniging en effectieve erkenning van het recht op collectief onderhandelen
   - de afschaffing van alle vormen van gedwongen of verplichte arbeid
   - de effectieve afschaffing van kinderarbeid
   - de afschaffing van discriminatie in arbeid en beroep

Buiten de eigen muren

De mensenrechten in de aankoop- en productieketen goed bewaken heeft een grote impact op de arbeidsomstandigheden. Een veilige werkplaats en een leefbaar loon kunnen voor betrokken werknemers een grote stap voorwaarts betekenen. Maar er is meer:

• het niet ontplooien van activiteiten of aanbieden van goederen en diensten die staten helpen of aanzetten tot het schenden van mensenrechten of die kunnen gebruikt worden om mensenrechten te schenden.
• zelf geen mensenrechten van de lokale bevolking schenden of ertoe aanzetten.
• de verplichtingen inzake eerlijke handelspraktijken en consumentenbescherming respecteren.
• pogingen tot omkoping of andere vormen van corruptie of ongeoorloofd voordeel niet toelaten.

Gedragscodes en de opvolging ervan

Veel organisaties hebben de mensenrechten opgenomen in hun interne gedragsregels of ethische code. Deze vorm van zelfregulering is een zeer belangrijk instrument van het mensenrechtenbeleid.

Gedragscodes hebben een vrijwillig karakter dus opvolging dringt zich op. Dat kan op verschillende manieren:

• een vorm van interne rapportering
• een extern rapport dat de inspanningen en vooruitgang weergeeft
• vermelding in het jaarverslag

Waarom mensenrechten?

Steeds meer ondernemingen gaan expliciete verbintenissen aan betreffende mensenrechten om (imago)risico’s en kosten te vermijden bij gebrek eraan.

Boycots door klanten, oproepen via sociale media, dalende aandelenkoersen, protesten en verzwakte relaties met de regering van gastlanden ‘moedigen’ een proactieve benadering van het respect voor mensenrechten aan.

Intern geeft dat volgende positieve effecten:

• een sterkere werknemersmotivatie en –retentie
• een hogere productiviteit bij werknemers
• verbeterde bedrijfsrelaties
• een beter risicomanagement
• de zekerheid van een vergunning om te handelen (licence to operate).

Extern zijn de pluspunten:

• betere relaties met de (lokale) gemeenschap
• een versterking van de bedrijfsreputatie en het merkimago
• een kleiner risico op negatieve publiciteit en boycots
• perceptie als verantwoordelijk ten opzichte van shareholders- en stakeholderskwesties
• stimulans voor sociale cohesie en burgerlijke stabiliteit.

Lees meer over mensen- en kinderrechten

• Het rapport ´Children’s Lives at Stake – Working Together to End Child Labour in Agra Footwear Production´

• De afgelopen jaren zag The Shift de belangstelling en expertise van maatschappelijke, academische, private en publieke actoren inzake Human Rights & Environmental Due Diligence toenemen. Deze opname van een infosessie rond deze thema's is er voor iedereen die wil begrijpen wat dit proces precies inhoudt en waarom het van belang is voor elke organisatie die wil meebouwen aan een duurzamere toekomst.

• Kmo's implementeren mensenrechten en milieu due diligence in 5 stappen.