Ecoteam ontketent duurzame revolutie bij AZ Sint-Lucas

Als je er bent, wil je liefst zo snel mogelijk weer gezond buiten wandelen. Hoe dat gebeurt, is voor het merendeel van de mensen bijzaak. Dag en nacht stellen ziekenhuizen alles in het werk om patiënten er bovenop te helpen. In Vlaanderen zijn we gewoon aan een subliem zorgsysteem, koste wat het kost. Die eindafrekening is niet enkel in de geldbuidel te voelen maar heeft ook zijn impact op duurzaamheid in al zijn facetten. Gelukkig is er een kentering aan de gang die ook Algemeen Ziekenhuis Sint-Lucas niet is ontgaan.  

“Na een succesvolle ‘Mei Plasticvrij’-campagne op hun eigen afdeling, trokken verpleegkundigen Dina en Justine in 2019 hun stoute schoenen aan en stapten naar het directiecomité. Ze wilden iets doen om de grote afvalberg aan plastic terug te dringen”, vertelt HR-medewerker Eva Decraene. "Het was de start van het ecoteam binnen ons ziekenhuis. Al snel maakten we een plan op met de focus op acties op korte en middellange termijn waar we zelf impact op hadden. Het directiecomité zette vanaf de start hun schouders onder het initiatief en integreerde enkele zaken die al parallel liepen. Nadat we de duurzaamheidsscan deden van het Voka Charter Duurzaam Ondernemen (VCDO) goten we alles in een concreet actieplan dat gealigneerd is met onze strategie.”

Maaltijden gered

Het ecoteam bestaat uit een vijftiental collega’s. “De twee verpleegkundigen vormen het hart en krijgen daarnaast hulp vanuit verschillende departementen en collega’s die intrinsiek gemotiveerd zijn om met duurzaamheid aan de slag te gaan”, zegt beleidsadviseur en lid van het directiecomité Siska Bruyneel.

“We moeten als team goed aanvoelen welke richting we willen uitgaan met onze organisatie, die meer dan 2.500 medewerkers en artsen telt. Dat is niet altijd even gemakkelijk omdat er uiteenlopende belangen spelen.”

Een voorbeeld dat Siska aanhaalt, is de spoedafdeling. “Daar gebruiken ze plastic zakken waarin de spullen van patiënten bijgehouden worden. Overschakelen naar een wasbaar alternatief ligt niet voor de hand omdat er soms ook natte en bebloede kleren in de zakken belanden. We brachten al die factoren in rekening en de aankoopdienst deed er een studie over. Vervolgens werd een test uitgevoerd op de spoedafdeling zelf door Justine en haar collega’s. Er werden alternatieven vooropgesteld, maar de kostprijs was te hoog. Uiteindelijk hebben we beslist om niet over te schakelen. Als je duurzaam wil ondernemen, moet je steeds afwegen tussen de 3 P’s (People, Planet en Prosperity).”

Hoewel er verspreid over het hele ziekenhuis al heel wat acties liepen, is het nu de uitdaging om alles te structureren in één plan. “Om ervoor te zorgen dat iedereen aan hetzelfde zeel trekt, blijft het belangrijk dat medewerkers hun eigen initiatief kunnen lanceren. Zij hebben immers voeling met wat er anders kan.

Dit jaar merkte het keukenteam op dat er veel onaangeroerde maaltijden op de afvalberg belanden. Door patiënten die op ontslag gaan op voorhand te vragen of ze nog een maaltijd willen, konden ze op die manier 12.000 euro besparen. Dat budget kunnen we nu besteden aan nieuwe projecten.”

In de werkgroep mobiliteit kwamen dan weer heel wat ideeën tot stand om medewerkers die wonen in een straal van 7 tot 15 kilometer tot het werk, op de fiets te krijgen. “We bezorgden hen een soort digitale cheque met daarop de fietsvergoeding die ze op een jaar tijd hadden kunnen verzilveren als ze voor de fiets in plaats van de auto hadden gekozen. Een sensibiliserende actie die volgens ons wel stof tot nadenken geeft. Dankzij de inspanningen van de werkgroep mobiliteit zien we het totaal aantal fietskilometers van onze medewerkers jaar na jaar stijgen”, aldus Eva.

Voor elk wat wils

Aangezien AZ Sint-Lucas als ziekenhuis sterk verankerd is in alle geledingen van de maatschappij lijkt het een uitdaging om focus te houden. Maar dat mag volgens Eva geen argument zijn om alles op zijn beloop te laten. ”Jaarlijks is er een netwerkdag waar zo’n honderdtal sleutelfiguren uit onze organisatie nadenken over strategische krijtlijnen en workshops volgen rond bepaalde thema’s zoals veerkracht of duurzaamheid”, vertelt Siska. “Zo proberen we toch in elk van de Sustainable Development Goals (SDG’s) van de Verenigde Naties impact te hebben. Armoede verminderen is op het eerste gezicht moeilijk aan te pakken, maar we maakten het concreet door een sociaal administratieve dienst op te richten die voor patiënten met minder middelen een afbetalingsplan op maat samenstelt.”

“Al die duurzaamheidsinspanning vertalen naar patiëntniveau is wel nog een lastige karwei”, benadrukt Siska. “Tot voor kort kon je op onze website niets terugvinden over duurzaamheid. Nu is dat gelukkig anders. De meeste acties gebeuren immers vaak achter de schermen en dat moeten we nog meer naar buiten brengen.

In de focusgroepen waar we patiënten bevragen over wat ze belangrijk vinden, komt het thema duurzaamheid vooralsnog niet genoeg aan bod. We beseffen dat het meer en meer een rol zal spelen in de keuze voor een ziekenhuis.

Strijd tegen tegenstrijdigheden

AZ Sint-Lucas wil naast de focus op de patiënt en de medewerker ook een speerpunt maken van energieverbruik. Bjorn Windels, die verantwoordelijk is voor het energiebeleid, ziet kansen in de samenwerkingen tussen ziekenhuizen.

“Op vlak van energie mogen we toch al enkele pluimen op onze hoed steken, maar we mogen zeker nog niet de pauw gaan uithangen (lacht). Het is bijzonder interessant om te kijken hoe andere spelers uit de sector aan de slag gaan met hun verbruik want alle beetjes helpen. Zeker als je weet dat een ziekenhuis ongeveer evenveel elektriciteit verbruikt als 4.200 gezinnen. In 2021 hebben we gelukkig 22,5% van onze stroom zelf kunnen produceren door onder meer onze 1.000 zonnepanelen en een warmtekrachtkoppeling (WKK).”

Ook in het buitenland zag Bjorn al enkele inspiratiebronnen. “In Nederland is er een ziekenhuis dat alles wat composteerbaar is, via de afvoer verzamelt in een biogasinstallatie. Dat idee hebben we meteen intern afgetoetst. Helaas is de diameter van onze leidingen niet breed genoeg waardoor de omschakeling te veel aanpassingswerken vergt. Het moet praktisch uitvoerbaar zijn en daar zit je soms met tegenstrijdige belangen.

Een ander voorbeeld zijn de automatisch gestuurde zonweringen die al jaren voor strubbelingen zorgen maar wel nodig zijn om het energieverbruik te doen dalen. We proberen het gebouw op een aangename temperatuur te houden voor iedereen door de zonwering omlaag te doen, maar dat is voor iemand die wat zon op de kamer wil niet altijd makkelijk uit te leggen.”

De weg naar volledige CO2-neutraliteit is op dit ogenblik nog geplaveid met heel wat obstakels. “Zeker met de prijzenoorlog die nu woedt, is het niet eenvoudig. Je moet als ziekenhuis ook nog financieel gezond blijven. Een gulden middenweg vinden is dus cruciaal. We zijn nu bijvoorbeeld aangesloten op het warmtenet van Gent, het oudste van Vlaanderen. Een groot deel van het jaar gebruiken we de restwarmte van de elektriciteitscentrale van Luminus. Maar in realiteit zijn de actieve uren van die centrale verminderd naar 20% van de tijd. Dat betekent dat de ketels voor de resterende 80% aan het draaien zijn enkel om het stadsnet actief te houden. Wat schiet er dan nog over van dat duurzame concept? Het was voor ons de aanleiding om een WKK te plaatsen.”

Uit de Voka-duurzaamheidsscan kwamen nog andere inzichten voort waar het ecoteam nu mee aan de slag gaat. “We hebben te weinig Key Performance Indicatoren (KPI’s) op bepaalde vlakken om te meten of we goed bezig zijn. Daarom gaan we nu onze eigen Green Deal maken zodat we kunnen monitoren hoe ver we kunnen gaan in het bereiken van doelstellingen”, vertelt Siska. “Dat moet ons in staat stellen om stapsgewijs richting een groen ziekenhuis te evolueren, zonder te veel pauw te zijn (lacht).”

Dit praktijkvoorbeeld namen we over van VOKA-Kamer van Koophandel.