Kan cultuur de wereld redden?

2010. Kunstenaar Benjamin Verdonck sluit het Theaterfestival af met zijn State of the Union, gevolgd door een ongemakkelijke stilte in de zaal. Zijn nogal filosofische betoog voor ‘een actieve medewerking van de podiumkunsten aan een transitie naar rechtvaardige duurzaamheid’, smeet hij eerder die week in de vuilbak. In ruil kwam, recht uit het hart, een onverbloemde kreet voor actie. 
En hij is niet de enige.

Ook kunstenaars en culturele spelers beseffen dat de houdbaarheid van de wereld beperkt is. Wat eerst begon met voorzichtige, geïsoleerde artistieke interventies, wordt vandaag steeds meer vertaald in duidelijke stellingnames en thematische acties. De cultuursector, een verzamelnaam voor de kunsten, erfgoed en sociaal-culturele sector, beseft dat een transitiebeweging noodzakelijk is en dat hun bijdrage misschien niet zo klein is als ze oorspronkelijk zelf geloofden.

“Sustainability is the art of living well, within the ecological limits of a finite planet. Art is more than an instrument in this process. It’s the nature of it.” Prof. Tim Jackson

Pulse Transitienetwerk Cultuur is vanuit deze duurzame reflex gegroeid. Cultuurspelers met een ‘sense of urgency’ besloten de handen in elkaar te slaan en de krachten te bundelen in een netwerk. Pulse is de ontmoetingsplek voor duurzame cultuur. Het brengt transitie-innovators en beginnelingen samen en probeert het duurzame handelen op die manier te versterken.

Met een jaarlijkse, thematische trefdag en praktijktrajecten wordt er op grotere schaal expertise gedeeld. Pulse wil zo de sector ondersteunen in het verduurzamen van de eigen praktijk, maar anderzijds ook bewustwording creëren rond de meer algemene rol van cultuur in de transitie naar een rechtvaardige duurzame samenleving.

“Als het aan onze marketingafdeling ligt, vergroten ze elke ecologische ingreep. Ik hou dit tegen, want ecologisch moet je zijn, niet verkopen.” Marc Vrebos, AB

Ondanks de groeiende beweging in het culturele veld, rijst vaak de vraag waarom de culturele sector zo weinig naar buiten komt met de duurzame inspanningen die ze doet, “Bedrijven doen dat toch ook?!” Er heerst een soort van bescheidenheid, een overtuiging dat je eerst in eigen boezem moet kijken alvorens anderen de les te spellen.

Cultuur wil wakker schudden en spiegelen, maar laat oplossingen aan anderen over, zo lijkt het wel. Het klopt dat duurzaamheid maar bij een aantal de weg vindt naar publiekswerking en externe communicatie. Noem het een algemene allergie voor greenwashing. Deze houding geeft de sector de nodige integriteit, maar komt niet altijd ten goede van haar mandaat in het bredere maatschappelijke debat.

Toch verandert er wat. Het besef wordt groter dat cultuur kan laten proeven van alternatieven en leerprocessen in gang kan zetten. Getuige het groeiend aantal thematische evenementen in kunstencentra, vormingsinstellingen, verenigingen en musea.

Zo brengt het Burning Ice-festival in het Brusselse Kaaitheater al jaren wetenschappers, kunstenaars en theoretici samen rond transitie en zet het bewust in op dit soort van sectoroverschrijdende kruisbestuivingen.

Het sociaal-cultureel werk beschikt dan weer over een waaier aan innovatieve methodieken die noodzakelijk zijn in dit soort veranderingsprocessen en via cultureel erfgoed komen we terug in aanraking met gebruiken, productiemethoden en ambachten die we lange tijd als voorbijgestreefd beschouwden, maar waar we van moeten toegeven dat ze misschien wel de toekomst zijn.

Nu nog af geraken van die bescheidenheid

Cultuur kan en wil geen wetenschap zijn. Cultuur wil prikkelen, delen, reflecteren, amuseren, ervaren, verruimen en ook verzachten. We weten dat transitie bewustzijn en gedragsverandering vraagt. Wel, laat dat nu net de kracht zijn van cultuur: de samenleving een spiegel voorhouden, het verbeelden van alternatieven en het samen zoeken naar manieren om deze alternatieven te vertalen voor u en ik.

De vraag is niet ‘of’ cultuur de wereld kan redden, maar ‘hoe’ we die wereld gaan redden. Theoretici zeggen al langer dat cultuur een noodzakelijke speler is in duurzame ontwikkeling, dat het zelfs evenwaardig is aan de economische en sociale peiler van duurzaamheid. Dat besef lijkt eindelijk ook in de sector zelf door te dringen. Nu nog af geraken van die bescheidenheid.

“Van het moment dat er geroezemoes is in de samenleving, zijn we goed bezig.” 
Jef Van Eyck, Vormingplus Kempen

Elke De Beukelaer is coördinator van Pulse Transitienetwerk Cultuur.
Volg Pulse op http://pulsenetwerk.be/ of facebook.com/pulsenetwerk