Wij vragen geen zandzakjes, maar structurele ingrepen: de oplossingen volgens de Watercoalitie

Na de overstromingen in de Vesder hebben we voor Vlaanderen lessen getrokken, implementatie blijft uit. Geef water ruimte, anders slaat het terug, aldus Robin Verachtert van de Watercoalitie, een brede groep natuur- en milieuverenigingen die ijvert voor een ambitieuzer waterbeleid. 

Het leed en ongemak dat burgers, boeren en ondernemers in de Westhoek momenteel ondervinden is betreurenswaardig. De Westhoek is echter geen alleenstaand geval. Vlaanderen telt wel 100 plekken die onder water kunnen lopen bij hevige regenval. Vorig jaar nog stelde het Expertenpanel Weerbaar Waterland - opgericht op vraag van de Vlaamse regering na de waterbom in Wallonië - dat we onszelf bijzonder weerloos hebben gemaakt. Dit terwijl de klimaatverandering de kans op wateroverlast fors doet toenemen. Vandaag zijn de maatschappelijke en economische kosten bij uitzonderlijke regenval dan ook onaanvaardbaar hoog, aldus de experten. Door als overheid niet te investeren in structurele oplossingen, komen de kosten meermaals bij de burger terecht.

Achterhaalde visie

Tegen de adviezen van alle waterexperts in, blijven sommige burgemeesters heil zien in oplossingen uit het verleden. Denk aan hogere dijken, betonnen wachtbekkens, pompen, baggeren en grotere rioolbuizen. Allemaal peperduur en moeilijk bij te stellen. Het gros van de professoren was afgelopen week duidelijk: dijken hebben nooit overstromingen tegengehouden, het water vindt zijn weg, over, door of onder de dijk. Onderzoek toont aan dat de goedkoopste en meest efficiënte oplossingen voor waterbeveiliging in de natuur liggen. Natuurlijke overstromingsgebieden vangen bij intense regenval het water op: ze bufferen water en voeren het vertraagd af, zodat huizen en gebouwen gespaard blijven van het wassende water. De stroomopwaartse gebieden zijn hierbij cruciaal omdat daar het gros van het regenwater kan worden geïnfiltreerd in de bodem. Dit is geen nieuwe informatie, maar de implementatie gaat te traag en beleidsmakers durven lang niet altijd doortastende maatregelen te nemen. 

Echte oplossingen

De Watercoalitie geeft drie oplossingsrichtingen waar onze overheid nu mee aan de slag moet.

1. Laat in cruciale infiltratie- en bergingsgebieden algemeen belang primeren

Te veel waterprojecten blijven steken in goede bedoelingen, omdat ze individuele vrijheden beknotten. Zo rijmt de vrije teeltkeuze, gebetonneerd in onze pachtwet, niet meer met de noodzakelijke ingrepen om water te kunnen bergen. We blijven maar valleigebieden draineren om er aardappelen of maïs te zetten. Overstromen die gebieden toch, dan schiet de brede weersverzekering of het rampenfonds wel bij, hoewel iedereen intussen weet dat we net daar het wassende water moeten bergen. Ook graslanden op hellingen, broodnodig voor waterinfiltratie volgens de experts, worden onder het mom van individuele ondernemersvrijheid nog te vaak omgeploegd. Dat kan anders. Landbouwers zijn een belangrijk deel van de oplossing in het opnieuw sponzig ­maken van ons landschap. Samen zorgen voor de juiste teelt op de juiste plaats, versterkt de maatschappelijke rol van de landbouwer.

Maar we moeten ook verder durven gaan. Als we onze regio tijdig klimaatrobuust willen maken, kunnen we niet heen om een actiever gebruik van grondruil, eigendomsverplaatsing of onteigening. Nergens in Europa kan één eigenaar van een stukje landbouw- of recreatiegrond een grootschalig vernattingsproject makkelijker tegenhouden dan bij ons. Het 'absolute’ eigendoms- en gebruiksrecht dat primeert op het algemeen belang is doorgeslagen. De situatie is echter acuut en meer urgente maatregelen kunnen echt niet langer taboe zijn. Dat is het in de door ons omringende landen ook niet. Voor alle duidelijkheid: het gaat niet om het afbreken van woningen, maar over gronden die nu gesitueerd zijn in cruciale infiltratiegebieden.

2. Maak water sturend voor de ruimtelijke ordening

Prioritair en urgent is het herbestemmen van de onbebouwde watergevoelige gebieden van harde (woon- of industriegebied) naar zachte bestemmingen zoals landbouw- of natuur. Een deel van het huiswerk is reeds gedaan. Er werd ca. 1.600 hectare gronden als watergevoelige open ruimte gebieden (WORG) aangeduid, waarvan ongeveer 600 ha momenteel al in planproces zitten. De Vlaamse overheid moet nu dringend en dwingend werk maken van de herbestemming van de overige 1.000 hectare.

3. Voer plan van aanpak ‘Weerbaar waterland’ uit

Het wordt een werk van lange adem, maar er is wel degelijk een marsrichting voor meer Vlaamse waterveiligheid. Met ‘Weerbaar Waterland’ formuleert het eerder vernoemde expertenpanel een aangepaste strategie voor een waterrobuust Vlaanderen, met tien samenhangende acties en een plan van aanpak om die strategie zo snel mogelijk tot uitvoering te brengen. Nu verwachten we van beleidsmakers dat ze deze uitgezette lijnen realiseren en geen nep-oplossingen naar voor schuiven die zorgen voor een vals gevoel van veiligheid. 

Politieke moed is nu nodig. Geen zandzakjes, maar structurele ingrepen. Laten we op de juiste locaties in het landschap ruimte maken voor waterinfiltratie en natuurlijke berging. Enkel zo bouwen we een schokdemper in die heel wat menselijk leed tegengaat.

Deze opinie verscheen ook in De Morgen van 21 november 2023