B4Plastics: het betere biologische breekwerk

Het verhaal van B4Plastics begint zoals we vermoeden dat elk verhaal over de zoektocht naar bio-based polymeerketens begint: met een lekkende serre, een tweedehands pizza-oventje en cupcake-vormpjes. In de serre zit Stefaan De Wildeman, voordien bio-ingenieur bij een vooraanstaand chemiebedrijf. Die job heeft hij opgezegd om op zoek te gaan naar plastics die niet gemaakt zijn van fossiele brandstoffen. Vanuit zijn opleiding als bio-ingenieur weet hij dat de natuur duizenden bouwstenen in de aanbieding heeft. In die immense collectie gaan Stefaan en zijn oventje op zoek naar Bio-Based Building Blocks (B4) voor Plastics die even handig, maar veel duurzamer zijn dan hun petrochemische tegenhangers.

De begindagen in de serre waren moeilijk, donker en koud (Stefaan begon eraan in de winter), maar leveren resultaat. B4Plastics ontdekt verschillende, nieuwe soorten bioplastic, neemt nieuwe mensen in dienst en evolueert van prototypes naar productie. De erkenning volgt, met onder andere: de Food Planet Prize, Cleantech Hero Materials 2022 award en dit jaar een VLAIO Award. Ondertussen produceert B4Plastics vlot een ton per week van hun FORTAN® bioplastic, leveren ze over heel de wereld aan grote merken, maar blijven ze wel trouw aan lokale leveranciers. Er zouden zelfs plannen zijn voor een nieuwe fabriek in het Limburgse. De corebusiness blijft dezelfde: voor elk soort toepassing de juiste soort bioplastic vinden, testen en opschalen naar bulkproductie.

Maar wat is ‘bioplastic’?

Traditioneel plastic, zoals je dat terugvindt bij jouw thuis, in jouw bloedsomloop en binnen de poolcirkels, maken we van fossiele brandstoffen. Bij de productie hoort al een stevige milieu impact: naar schatting 2,24 gigaton CO2 equivalenten in 2019. In gebruik zijn plastics fantastisch: goedkoop, redelijk voedselveilig, waterdicht, lichtgewicht, lange levensduur… Na gebruik zijn ze een clusterbom van ellende: ze komen OVERAL terecht, blijven er honderden jaren rondhangen en jagen kuikentjes de hongerdood in.

Duurzame kunststoffen staan dus voor een driedubbele uitdaging: hernieuwbare grondstoffen als basis, vergelijkbare functionaliteit en prijs en biologisch afbreekbaar. Alle drie de uitdagingen tegelijk waarmaken is een énorme uitdaging. Twee van de drie is natuurlijk ook een stap in de goede richting, maar leidt wel tot enig gegoochel met nomenclatuur. De term ‘bioplastics’ wordt in de praktijk gebruikt voor elke mogelijke combinatie en vertelt je dus niet zoveel.

Biobased

Kunststoffen gemaakt van biologische grondstoffen of afvalstromen, noemen we biobased. Dat klinkt al veelbelovend, maar hou toch een korreltje zout bij de hand. Soms gaat het bijvoorbeeld maar om een beperkt percentage biologische grondstoffen. Het eindproduct kan ook chemisch identiek zijn aan fossiel plastic, met dezelfde gevolgen als het in het milieu terechtkomt. Je kan bijvoorbeeld ethanol halen uit suikerriet, daar ethyleen van maken en tenslotte polyethyleen (PE). Hoeveel duurzamer is zulk bio-PE? Daarover valt te discussiëren. Volgens de ene studie ligt de koolstofvoetafdruk 24% lager, anderen zien er vooral een excuus in om de regelgeving rond gerecycleerde inhoud te omzeilen.

Biobased is wel een grote familie. B4Plastics heeft bijvoorbeeld ook een project rond mycelium additieven. Daarbij gebruiken ze mycelium, de wortelstructuur van schimmels, als grondstof om papier vetwerend, beter bedrukbaar of watervast te maken.  De keuze van grondstof is geen verrassing: onderzoekers kijken steeds vaker naar mycelium voor allerlei toepassingen: van zelf herstellend kunstleer tot composietmaterialen. Extra voordelen zijn dat mycelium typisch gekweekt wordt op organisch afval, zoals koffiegruis, en -afhankelijk van waar je het mee vermengd- is het volledig biologisch afbreekbaar.

Biologisch afbreekbaar

Een materiaal is biologisch afbreekbaar als micro-organismen, zoals bacteriën en schimmels, het uit elkaar kunnen peuteren tot simpele bestanddelen die de natuur kan hergebruiken, zoals water, CO2 en biomassa. Dat is dus bijna alles. De grote vraag is hoe lang het duurt en of er schadelijke stoffen overblijven. Uit een memorabel onderzoek aan de universiteit van Plymouth bleek dat ‘biologisch afbreekbare’ zakjes na drie jaar in zeewater of onder de grond, nog steeds een lading winkelwaar konden dragen.

Een bijzondere categorie zijn de oxo-degradeerbare plastics. Dat zijn kunststoffen waar de producenten additieven aan toevoegen zodat ze makkelijker uit elkaar vallen onder invloed van UV-licht, zuurstof of warmte. De grote vraag is of die kleinere deeltjes daarna effectief worden opgenomen in natuurlijke verwerkingsprocessen, of dat ze blijven bestaan als microplastics en dus eigenlijk het probleem erger maken. Aan de andere kant zijn oxo-degradeerbare plastics doorgaans niet geschikt om samen met andere plastics te recycleren. Europa moet er bijgevolg niet van weten.         

Composteerbaar

Met de term ‘composteerbaar’ zitten we dan toch wél veilig, niet? Helaas zijn er ook hier nog subcategorieën en uitzonderingen om rekening mee te houden. Vooral belangrijk is het verschil tussen industrieel composteerbaar en thuis composteerbaar. Industriële compostinstallaties werken aan hogere temperaturen, met allerlei voor-, na- en tijdens behandelingen. In de lauwe komposthoop thuis, die je bijna zo vaak keert als zou moeten, vergaan industrieel composteerbare plastics niet zo snel en kan je niet zeker zijn dat er geen verontreiniging overblijft.

Waar je op kan letten zijn de certificaten DIN 13432 en EN 13432, respectievelijk de Duitse en Europese normen voor industrieel composteerbaar plastic. Een product is geschikt voor thuiscompostering als je er dit “OK HOME Compost” label op aantreft:

Let op: geen van bovenstaande labels betekent dat je bioplastic of composteerbaar plastic bij het GFT-afval mag doen. Voor het laatste woord daarover, verwijzen we je graag door naar de website van de OVAM. Willen we daarmee nu zeggen dat bioplastics, zij het biobased of biologisch afbreekbaar, niet de moeite zijn? Helemaal niet. Het is een sector die in de beginfase zit. Er bestaat dus nog onzekerheid over de precieze impact en mogelijkheden van al die verschillende innovaties en ook de bijhorende afvalverwerking is nog in volle ontwikkeling. Wil je als gebruiker of ondernemer aan de slag met bioplastics om je voetafdruk te verkleinen, ga er dan zeker voor. Maar zorg dat je goed geïnformeerd bent over wat je precies in huis haalt en wat ermee gebeurd als jij ermee klaar bent.