Social Impact Bonds: een mirakeloplossing?

What is in a name?

De naam ‘social impact bond’ of ‘sociale-impactobligatie’ wekt de indruk dat het gaat om een ‘bond’ of ‘obligatie’. Met andere woorden een financieel instrument. Dat is niet het geval. Een SIB is eerder vergelijkbaar met een  publiek-private samenwerking. ‘Pay-for-succes project’ is een betere term. 

Jammer genoeg wordt de benaming ‘social impact bond’ inmiddels wereldwijd gebruikt. Het is te laat om dit te veranderen, maar belangrijk om in gedachten te houden dat een SIB geen commercieel, financieel instrument is.

Wat is een Social Impact Bond dan wel?

Een SIB is een publiek-private samenwerking tussen een overheidsinstantie, een sociale organisatie en impact investeerders.

De impact investeerders geven een meerjarige lening aan de sociale organisatie om een project uit te voeren dat een maatschappelijke probleem, zoals jeugdwerkloosheid, armoede, recidive, aanpakt.

Als uit een objectieve, cijfermatige evaluatie blijkt dat de vooraf overeengekomen resultaten zijn behaald, betaalt de overheid de lening terug aan de impact investeerders, eventueel met (een beperkte) rente.

Als het project het maatschappelijk probleem niet (deels) oplost en dus niet succesvol is, worden de impact investeerders niet terugbetaald.

Waarom doet de overheid mee?

De drempel om een sociaal project te financieren is voor de overheid aanzienlijk lager bij een SIB. Het financiële risico wordt immers gedragen door de impact investeerders. De overheid betaalt pas als het sociaal project meetbaar goede resultaten oplevert. Zo worden  innovatieve of preventieve sociale projecten mogelijk, die de overheid anders niet zou kunnen of durven financieren.

Als de SIB succesvol is, betekent dat dubbele winst voor de overheid: de aanpak van een sociaal probleem, bijvoorbeeld een vermindering van de jeugdwerkloosheid, én een besparing op haar uitgaven.

De overheid moet in dat geval wel een vergoeding betalen aan de impact investeerders, maar per saldo geeft zij niet meer uit of bespaart zij, bijvoorbeeld doordat zij minder uitkeringen moet betalen. Een SIB is dan ook alleen haalbaar als er directe en concrete besparingen zijn voor de overheid.

Een SIB gebruiken voor een bestaand project dat al wordt gefinancierd door de overheid is niet zinvol.

SIB's moeten juist worden gebruikt voor sociale problemen waarop de overheid nog geen antwoord heeft, bijvoorbeeld omdat zij de doelgroep niet kan bereiken, omdat  complexe en individuele ondersteuning nodig is (zoals een ex-gedetineerde die tegelijkertijd ondersteuning nodig heeft bij het zoeken van onderdak, opleiding, werk en gezondheidsproblemen).

Wanneer is een SIB zinvol voor een sociale organisatie?

Voor de sociale partner kunnen er voordelen zijn om in een SIB te stappen.

Tijdens de looptijd van de SIB (drie tot acht jaar) is de financiering van het sociale project gewaarborgd door de voorfinanciering van de impact investeerders. De sociale organisatie kan zich dus zich concentreren op haar bestaansreden: het maatschappelijk project.

Een SIB is een mogelijke bron van financiering voor sociale organisaties of projecten die geen bewezen resultaten kunnen voorleggen of een innovatieve of preventieve aanpak voorstaan.

Daarnaast heeft de sociale organisatie in een SIB samenwerking een zekere vrijheid en flexibiliteit om het project uit te voeren en om haar werkwijze, weliswaar na overleg, te wijzigen als dat nodig is om de beoogde resultaten te bereiken. Een SIB overeenkomst beschrijft de gewenste uitkomst van het sociale project en bevat maar beperkte vereisten over de manier waarop deze uitkomsten moeten worden bereikt.

Tegelijkertijd komt niet elke sociale organisatie en niet elk sociaal project in aanmerking voor een SIB.

Een beperking ligt in de aard van de projecten. Zoals boven vermeld, biedt een SIB vooral uitkomst voor de remediëring van complexe, mensgerichte problemen, die vaak individuele begeleiding vragen op verschillende vlakken.

De bereikte resultaten moeten ook kunnen worden toegerekend aan de interventie van de sociale organisatie. Om die reden is, bij wijze van voorbeeld, een SIB ter vermindering van zwaarlijvigheid, moeilijk op te zetten.  

Een andere beperking ligt in de resultaatsgerichtheid van een SIB, die een rigoureus kader binnen de organisatie vergt. De uitkomsten van het sociale programma worden gemeten op basis van objectieve, cijfermatige gegevens. Partijen bij een SIB moeten systematisch gegevens verzamelen en deze evalueren.

Tegelijkertijd helpt dit de sociale organisatie om de meest efficiënte interventies te identificeren. De beste weg naar meer sociale impact in de toekomst..

Wat houdt impact investeerders bezig?

De impact investeerders in een SIB hebben de mogelijkheid om te investeren in een sociaal project én om hun middelen recurrent in te zetten. Zij lopen het risico dat ze niet worden terugbetaald, maar in geval van een succesvolle SIB kunnen zij hun geld weer inzetten voor nieuwe sociale projecten.

Daarnaast ondersteunen impact investeerders in een SIB een meer resultaatgericht beleid van de overheid.

Om impact investeerders te overtuigen, moet het project in eerste instantie in cijfers te vatten zijn. Ook moet er qua duurtijd een evenwicht zijn tussen de tijd nodig voor de goede uitvoering en om een vergelijking mogelijk te maken en de periode gedurende welke investeerders hun kapitaal willen vast zetten.

Wanneer kan een SIB uitkomst bieden?

Een SIB kan haalbaar zijn als de volgende voorwaarden zijn vervuld:

1. Het project heeft een maatschappelijke en economische opbrengst (incl. besparingen voor de staat).
2. De opbrengsten en resultaten zijn objectief en kwantitatief meetbaar en kunnen worden toegerekend aan het sociale project.
3. De overheid kan het probleem niet (eenvoudig) zelf aanpakken.
4. De schaal van de SIB is voldoende groot.
5. Het project of de sociale partner zijn geloofwaardig (bijvoorbeeld, resultaten in het verleden, in het buitenland, uitgebreide ervaring met de doelgroep of het probleem).

Conclusie

Een SIB kan een extra bron van financiering van maatschappelijke projecten zijn, maar is geen vervanging van bestaande financieringsmogelijkheden.

In de loop van 2017 zal moet blijken of de verschillende SIB-projecten, die momenteel in België in wording zijn, succesvol kunnen worden afgerond. De interesse en het enthousiasme van verschillende actoren (waaronder zowel overheidsinstanties, impact investeerders, als sociale partners) stemmen in ieder geval hoopvol.

Hoe ook de Belgische SIB-trein verder spoort, een SIB is in de eerste plaats een samenwerking gebaseerd op vertrouwen en een gemeenschappelijk doel. De hoop is daarom dat SIBs in ieder geval een brug zullen helpen bouwen tussen de overheid, de non-profit sector en impact investeerders, waarbij alle partijen openstaan voor elkaars ideeën, elkaar inspireren en van elkaar leren.