Meer ruimte voor ruimte

Steden en gemeenten botsen op heel wat uitdagingen rond hun ruimtelijk beleid. Iedereen die in Vlaanderen woont, werkt en leeft wil gebruik maken van de beperkte Vlaamse ruimte. Maar niet iedereen doet dat op dezelfde manier, en veranderingen op vlak van klimaat, demografie en inclusie vragen steeds meer flexibiliteit en langdurige visie. Het is niet langer een optie om voor ‘meer van hetzelfde’ te gaan, de ruimte moet kwalitatief en duurzaam gebruikt worden.

Van structuurplan naar beleidsplan

Sinds 2002 wordt op Vlaams, provinciaal en gemeentelijk niveau gewerkt met ruimtelijke structuurplannen die hiërarchisch waren opgebouwd. De provincie stelde een structuurplan op binnen het kader van het gewestelijk Ruimtelijk Structuurplan Vlaanderen, en binnen dat provinciale kader legde de gemeente haar structuurplan vast. Dat gebeurde nog aan de hand van een uitbreidingsfilosofie:

Op 5 mei 2018 trad een nieuwe regeling in werking: de opmaak van ruimtelijke beleidsplannen zou de opmaak van ruimtelijke structuurplannen vervangen, al blijven de bestaande ruimtelijke structuurplannen van kracht zolang ze niet vervangen werden. In hun beleidsplannen, formuleren lokale besturen, de (boven)lokale uitdagingen die zij wensen aan te gaan en de ruimtelijke werven die zij willen realiseren

Een gemeentelijk ruimtelijk beleidsplan, het bestaat uit een strategische visie en een of meerdere beleidskaders. Die eerste vat samen welke richting de gemeente de komende decennia wil inslaan, en welke engagementen ze zal aangaan. De beleidskaders vormen daarbij de motor: ze geven weer hoe en op welk tempo de gemeente aan die ambities en veranderingsopgaves zal werken, wie ze daarvoor wil of moet aanspreken, en wie verantwoordelijk zal zijn voor de uitvoering ervan.

Kompas voor gemeente-eigen koers

In de editie van juli 2024 van het magazine Lokaal delen het departement Omgeving en ontwerpbureau OMGEVING hun ervaringen en kennis. Dat ontwerpbureau ontwierp de voorbije jaren de gemeentelijke ruimtelijke beleidsplannen voor met de gemeenten Geel, Zwijndrecht, Pelt, Essen, Lier, Deinze, Kortrijk, Lanaken en Bornem en bood ook ondersteuning bij de opmaak van het provinciaal beleidsplan ruimte voor de provincie Limburg.

Een van de belangrijkste focuspunten daarbij is om van in het begin een geïntegreerde aanpak te kiezen. Dat gaat niet alleen over samenwerkingen tussen de verschillende gemeentediensten: ook de lokale gemeenschap kan waardevolle inzichten en perspectieven opleveren. Naast thema’s zoals open ruimte, leefbare dorpen en veelzijdig stedelijk gebied, komt bijvoorbeeld ook duurzame bedrijvigheid aan bod.

Een groeiende stad moet namelijk voldoende ruimte bieden aan de economische dynamiek, vertelt het beleidskader van Geel. En ook in Lier is ruimte voor economie een belangrijke ambitie. Steden zijn bloeiplaatsen voor economische activiteiten. Het is dus belangrijk dat de stedelijke bevolking toegang heeft tot verschillende vormen van bedrijvigheid, liefst op loop- of fietsafstand. Gemeenten kunnen dus investeren in duurzame economische groei via goede infrastructuur, actuele kennis en een gevarieerde arbeidsmarkt.

Samen werken aan lokaal ruimtelijk beleid

Het Departement Omgeving ondersteunde sinds 2018 ook verschillende pilootprojecten. In Antwerpen geven ze bijvoorbeeld ruimte aan de stad van morgen. De gemeente Bornem gaat voor een pioniersrol om via een ruimtelijk beleidsplan ene duurzaam toekomstbeeld uit te tekenen. Hoogstraten maakt de vertaalslag van ambities naar actie via slimme partnerschappen. In het Kortrijkse zet intercommunale Leiedal dan weer in op een regionale bouwshiftstrategie, waarmee het verschillende gemeenten bijstaat voor lokale, strategische projecten. En ook verschillende andere gemeenten hebben ondertussen een ruimtelijk beleidsplan klaarliggen.